Marcin Poręba - Granice Względności

"Sądzę, że różne problemy – jakakolwiek byłaby ich materia czy przynależność do poszczególnych dziedzin ludzkiej refleksji – swoją metafizyczność zawdzięczają związkom, poprzez które ujawnia się coś niezależnego od zmieniających się kontekstów i układów odniesienia, w jakich problemy te zwykło się formułować i rozważać. Najchętniej określiłbym to mianem „tego, co absolutne”, a jeśli nazwy tej będę się starał unikać, to tylko dlatego, że jest ona nazbyt obciążona konotacjami filozoficznymi, których większość jest z gruntu obca duchowi prowadzonych tu wywodów."

Rozprawa Marcina Poręby Granice względności. Opis metafizyczny otrzymała Nagrodę im. Barbary Skargi w I edycji konkursu na esej filozoficzny z zakresu metafizyki, ogłoszonego przez Fundację na Rzecz Myślenia w maju 2012, a rozstrzygniętego w październiku 2013 roku.

Marcin Poręba (ur. 1967 w Krakowie) – 1985–1989: studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1989 pracuje w Instytucie Filozofii UW. Uczeń prof. Marka J. Siemka. Autor książek: Transcendentalna teoria świadomości. Próba rekonstrukcji semantycznej (Warszawa 1999), Możliwość rozumu. Ćwiczenia z metafizyki (Warszawa 2008).

"W różnych miejscach tej książki przedstawiłem kilka pośrednich, niekonkluzywnych racji na rzecz tezy, iż wbrew temu, co każe nam sądzić cała niemal filozofia, wrażenia i pojęcia są tym samym. Niewiele byłem w stanie powiedzieć bliższego o tej tożsamości. Tu bodaj w sposób najbardziej namacalny dochodzi do głosu to, o czym mówiłem w związku z kwestią metody – brak gotowych pojęć i konieczność posuwania się po omacku, drogą refleksji, a nie myślenia determinującego.

Na tożsamość wrażeń i pojęć, czuć i myśli, filozofia nie ma dobrego pojęcia, wszystkie pojęcia bowiem, jakie ma w swym repertuarze, są częścią sposobu myślenia, któremu owa tożsamość jest tak obca, jak to tylko możliwe. Czy można powiedzieć coś, co zbliżyłoby nas do takiego pojęcia? Cóż, wydaje się, że tak zasadnicza zmiana metafizycznego krajobrazu, jaką jest ścisłe powiązanie lub wręcz utożsamienie wrażeń w sensie jakości (qualiów) z pojęciami w sensie funkcji (operacji), wymagałaby mnóstwa zmian i przegrupowań dotyczących wielu innych obszarów. Trzeba by inaczej spojrzeć zarówno na wiele kwestii ontologicznych, w rodzaju przyczynowości czy modalności, jak i epistemologicznych, jak choćby zagadnienie wiedzy empirycznej, indukcji czy poznania matematycznego. Słowem, trzeba by nowej metafizyki. Stworzenie takowej nie leżało w moich ambicjach, z pewnością też nie było w moim zasięgu. Próbowałem dać co najwyżej fragmenty metafizycznego obrazu, spojrzeć na świat od kilku stron, niejako zgadując, jak mógłby on wyglądać z perspektywy, której ściśle biorąc nie posiadam, lecz jedynie przeczuwam jej zarysy."

Marcin Poręba, Granice względności. Opis metafizyczny, WN PWN, Warszawa 2014, ISBN 978-83-64547-04-1, ISBN 978-83-01-17792-8, wyd. I, s. 307.

Publikacja dofinansowana przez Fundację PZU.