Michał Herer laureatem IV edycji Konkursu

Jury na posiedzeniu 14 października 2016 roku zdecydowało o przyznaniu tytułu Laureata w czwartej edycji Konkursu o Nagrodę im. Barbary Skargi Michałowi Hererowi, autorowi eseju Pochwała przyjaźni.

Jednocześnie Jury – doceniając nadzwyczaj wysoki poziom esejów Joanny Bednarek, Jacka Dobrowolskiego, Michała Krzykawskiego i Krzysztofa Pacewicza, a zarazem przekonane, że winna się z nimi zapoznać jak największa liczba czytelniczek i czytelników – rekomenduje wszystkie cztery teksty do publikacji w postaci osobnych książek.

Uzasadnienie

W swoim eseju Michał Herer podejmuje klasyczny i z pozoru banalny problem przyjaźni jako możliwego spoiwa ludzkiej wspólnoty zarówno w wymiarze prywatnym, jak i w wymiarze publicznym. Problem jest klasyczny, bo sięgający starożytności – pisał o nim w szczególności Arystoteles uważający przyjaźń, którą cenił jeszcze wyżej niż sprawiedliwość, za najlepszy sposób realizacji zarazem etycznych i społeczno-politycznych cnót. Jeżeli dzisiaj problem przyjaźni wydaje się banalny, to w szczególności dlatego, że pojęcie to zostało odarte ze swojego normatywnego sensu, zachowując niemal wyłącznie sens psychologiczny: przyjaźń to uczucie łączące nas z tymi, których lubimy, bo są do nas podobni albo aktualnie nam potrzebni. Z tego punktu widzenia postulat „przyjaźń powszechnej” wydaje się czystą utopia i naiwnością.

Michał Herer nie jest jednak naiwny. Doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że dzisiejsze czasy nie sprzyjają „kulturze przyjaźni”. Nowoczesne więzi społeczne opierały się głównie na rodzinie z jednej strony (wraz z towarzyszącą jej ideą romantycznej miłości) i narodzie (państwie narodowym) z drugiej. Obie te więzi przechodzą dzisiaj kryzys: zarazem tracą na wartości i usiłują tę wartość odzyskać – przeciwko globalizującemu się i nieuchronnie zróżnicowanemu, wielokulturowemu światu. Świadom tego kryzysu i związanych z nim zagrożeń autor eseju proponuje powrót do namysłu nad ideą przyjaźni – ponadrodzinnej i ponadnarodowej.

Michał Herer znakomicie zdaje sobie sprawę również z tego, że samo pojęcie przyjaźni ma historię: i w filozofii, i w kulturze w ogóle. Odnotowuje względny schyłek jego popularności w myśli i kulturze nowożytnej, ale także jego względny renesans w myśli najnowszej, np. w rozważaniach tak z pozoru nieklasycznych autorów jak Foucault i Derrida. Jego esej stanowi w pewnej mierze rekonstrukcję tej historii pojęcia przyjaźni w dotychczasowej myśli filozoficznej, od Arystotelesa po Derridę, a zarazem w empirycznym życiu dotychczasowych, zwłaszcza nowożytnych społeczeństw.

Zgodnie z przesłaniem eseju przyjaźń rozumiana jako rodzaj relacji moralnej, normującej relacje nie tylko prywatne, ale także publiczne i międzynarodowe, może i powinna stanowić przynajmniej dopełnienie, jeśli nie alternatywę, dla więzi miłosno-rodzinnej i państwowo-narodowej.

Jury doceniło wagę podjętego przez autora tematu w kontekście aktualnych dyskusji filozoficznych, ale także ogólnospołecznych, oraz pewnego rodzaju odwagę, która pozwoliła mu odwołać się, w związku z konkursowym pytaniem o możliwość pomyślenia wspólnoty, do klasycznego, wręcz starożytnego problemu przyjaźni.

Jury doceniło również formalną stronę eseju. Jest to tekst harmonijny, dobrze skomponowany, napisany zarazem jasnym i wytrawnym, literackim językiem, stosunkowo prosty i „przejrzysty”, pozbawiony maniery, elegancki.

Podsumowując: Chociaż interesujących, inspirujących, a także bardzo dobrze napisanych esejów w tej edycji konkursu było więcej, z wyżej wymienionych powodów jury postanowiło przyznać główną nagrodę esejowi Pochwała przyjaźni autorstwa Michała Herera.